Po 25 grudnia zmianie uległy wzajemne prawa i obowiązki stron umowy zawartej na odległość po odstąpieniu od umowy.

Zgodnie z art. 34 ust. 4 nowej ustawy, konsument ponosi odpowiedzialność za zmniejszenie wartości rzeczy będące wynikiem korzystania z niej w sposób wykraczający poza konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania rzeczy, chyba że przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o prawie odstąpienia od umowy. Konsument będzie mógł więc zbadać właściwości nabytej rzeczy, jakby transakcja odbywała się w sklepie stacjonarnym. Wprowadzenie tego przepisu ma na celu wyeliminowanie wątpliwości związanych z zakresem prawa konsumenta do zapoznania się z nabywanym towarem. Chodzi także o ochronę przedsiębiorców przed nadużyciami ze strony konsumentów. Zgodnie z dotychczasowym stanem prawnym, po wykonaniu prawa odstąpienia to, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Dość nieprecyzyjne sformułowanie tego przepisu w praktyce uniemożliwia przedsiębiorcom dochodzenia roszczeń od konsumentów korzystających z nabytej rzeczy ponad potrzebę sprawdzenia jej właściwości – np. przeczytanie książki, używanie kupionej odzieży.

Przyznanie konsumentowi prawa do używania rzeczy przed dokonaniem odstąpienia od umowy nie oznacza, że może jej używać w sposób nieograniczony - odpowiada on bowiem za zmniejszenie wartości kupionej rzeczy, w przypadku jej zużycia większego, niż potrzebne do zbadania jej charakteru, cech czy funkcjonowania. Jego odpowiedzialność ma charakter odszkodowawczy – przedsiębiorca powinien zatem wykazać, że konsument zużył rzecz w większym stopniu, niż zezwalana to ustawa, a w dalszej kolejności, iż w wyniku tego zużycia wartość rzeczy uległa zmniejszeniu, co doprowadziło do powstania szkody. Konsument będzie mógł uwolnić się od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że nie został prawidłowo poinformowany o możliwości odstąpienia. Taka – potencjalna – odpowiedzialność konsumenta nie wpływa na możliwość wykonania przez niego prawa odstąpienia.

Ustawa o prawach konsumenta wprowadza także nowość w zakresie wskazania terminu, w jakim przedsiębiorca powinien zwrócić konsumentowi pieniądze po skorzystaniu przez niego z prawa odstąpienia. Przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta o odstąpieniu od umowy, zwrócić konsumentowi wszystkie dokonane przez niego płatności, w tym koszty dostarczenia rzeczy. Pod rządami nowej ustawy przedsiębiorca będzie mógł wstrzymać się ze zwrotem płatności do chwili otrzymania rzeczy z powrotem lub dostarczenia przez konsumenta dowodu jej odesłania w zależności od tego, co nastąpiło wcześniej. Choć przyznane prawo miało w zamyśle zabezpieczać interesy przedsiębiorców, z uwagi na to, że nie zawsze konsumenci odsyłają towar równocześnie ze złożeniem oświadczenia o odstąpieniu, w praktyce może ono wywoływać pewne problemy. Dowód odesłania rzeczy wskazuje jedynie, że doszło do nadania przesyłki na określony adres, co nie przesądza o  jej zawartości. Jeżeli przedsiębiorca uzyska taki dowód przed otrzymaniem towaru, będzie musiał zwrócić konsumentowi dokonane płatności nie mając pewności co znajduje się w przesyłce i jaki jest stan zwracanej rzeczy. Może to prowadzić do szeregu nadużyć.

Mechanizm wstrzymania się ze zwrotem płatności może być pomocny w przypadku nadużyć konsumentów związanych z korzystaniem z rzeczy. Przedsiębiorca, który poniósł szkodę (np. uszkodzenie towaru) w związku z bezprawnym korzystaniem z rzeczy przez konsumenta może sobie ją zrekompensować potrącając odpowiednią kwotę z kwoty, którą ma obowiązek wrócić konsumentowi. Nie będzie to jednak proste, ponieważ zasadniczo przed potrąceniem przedsiębiorca powinien postawić swoje roszczenie odszkodowawcze w stan wymagalności. Natomiast cała operacja: potrącenie i zwrot pieniędzy powinna odbyć się niezwłocznie po otrzymaniu zwracanego towaru. Taki mechanizm nie będzie możliwy, gdy konsument prześlę dowód odesłania rzeczy.

(Patrycja Kozik, aplikant radcowski, Barta Litwiński Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów)